11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü tarafından ‘pandemi’ olarak ilan edilen ve dünya çapında etkisini gösteren koronavirüs salgını bütün yaşamımızı etkilediği gibi psikoterapi çerçevesini de ciddi ölçüde etkilemiştir. Çevrimiçi çalışmaya şüpheyle yaklaşanlar dahi, salgının günlük hayatımıza dayattığı zorunluluklar ve güvenli bir çalışma ortamı sürdürebilmek adına çevrimiçi psikoterapi çalışmasına geçiş yapmak zorunda kalmışlardır. Çevrimiçi psikoterapi çerçevesini birtakım alt başlıklarla inceleyelim.

1) Belirsizlik Ortamı

Psikoterapinin çalışma çerçevesinin değişimi ve çevrimiçi çalışmaya geçiş çok ani bir şekilde gerçekleşti. Psikoterapi çalışmasında yaşanılan değişimler genelde mümkün olduğunca önceden haber verilerek ve değişim üzerine bir müddet çalışacak zaman ayırarak geçekleşir. Her psikoterapide gerçekleşen tatiller, ödemelerdeki değişiklikler, terapi sürecinin sonuna gelinmesi ile bitişi, ayrıca bazı psikoterapi süreçlerinde gerçekleşmek zorunda kalınan oda değişimleri, taşınma gibi durumlarda bu durum önceden bildirilerek, bu durumun yarattığı çağrışımlar, duygu ve düşünceler incelenir ve psikoterapötik olarak çalışılır. 

Belirlilik, neyin ne şekilde yapılacağının netliği ‘sabitlik’ hissinin sağlanması ve sarsılmaması açısından oldukça önemlidir. Koronavirüs salgınına bağlı olarak dış dünyanın dayattığı belirsizlik ortamı, psikoterapistin çerçevenin sabitlik ve belirlilik unsurunu sürdürememesine neden olmuştur. Psikoterapist de danışan da aynı belirsiz dış dünyanın içinde kalmışlardır. “Ne zaman, ne olacak, ne kadar sürecek, ne zaman bitecek” gibi sorular yanıtlanamamaktadır. Hatta bu aniden oluşlara ve yanıtlanamayan sorulara, belirsizlik sürecine önerilebilecek net bir tavsiye bile bugün yoktur. Bu sürecin nasıl yaşandığı, cevapların netleşmesi ilerleyen zamanlarda mümkün olabilecektir. ‘Şu an’ı tanımlayan şey ‘deneme’dir. Denemeler yapmak, adapte olmaya çalışmak…

2) Güvende Olma: Güvenli Çalışma Mesafesindeki Değişiklikler

Psikoterapi çerçevesinin sunması gereken en önemli özelliklerden biri “güvende olma” durumudur. Psikoterapi çerçevesi, psikoterapi ilişkisini ve psikoterapötik çalışmayı güven içinde gerçekleştmek için bazı koşullar sunmaktadır: Seansların süresinin sınırlı oluşu, belirli bir zaman diliminde seansların gerçekleşmesi, dokunma yasağı, terapi ilişkisi dışında bir ilişki geliştirme yasağı, çalışmanın sadece danışanın psikolojik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yapılması, çerçeve kurallarının psikoterapisti de koruması sayesinde psikoterapistin özgürce ve korkmadan psikoterapötik çalışmayı gerçekleştirebilmesi önemlidir. Koronavirüs salgını nedeniyle havadan dahi partiküller halinde bulaşıcılığı olan enfekte olma ve hasta olma ihtimallerini barındıran fiziksel bir ortamda güven içinde çalışmak mümkün görünmemektedir. Fiziksel olarak kapalı bir odada bir arada bulunmanın sağlık açısından ve başkalarına bulaştırıcılık açısından riskli olduğu koronavirüs salgını günlerinde psikoterapinin en güvenli çalışma çerçevesi de fiziksel olarak bir araya gelmemek ve psikoterapi çalışmasını fiziksel olarak bir araya gelmeden sürdürmektir. Teknolojinin gelişimi ve hayatlarımıza oldukça entegre oluşu fiziksel olarak bir araya gelmeden psikoterapi çalışmasını sürdürmek için çeşitli yollar sağlamaktadır. Çevrimiçi platformları kullanarak birbirimize sesimizle ve görüntümüzle ulaşmamız münkün.

3) Online -Çevrimiçi- Platformlar

İnternetin sağlanamadığı ve online görüşmeye hazır hissedilmeyen durumlarda telefonla görüşme yöntemi kullanılabildiği gibi hem görüntü hem de ses ile bağlantı kurmak için Skype, Whatsapp görüntülü konuşma, Facetime, Zoom, Whereby, Google Duo, Google Hangout gibi uygulamalardan faydalanılabilir ve internetten bu uygulamaların çok çeşitli versiyonları bulunabilir. Önemli olan karşılıklı olarak kullanılabilecek bir platform bulunması ve seans saatinde bu platformu psikoterapötik çerçevenin sınırlarının korunduğu bir online seans odasına dönüştürebilmek.

4) Online Seans Odasında Psikoterapik Çerçeveyi Sürdürmek

• Gizlilik: Psikoterapide gizlilik ve mahremiyet, kişinin aklına gelenleri mümkün olduğunca sansürlemeden söyleyebilmesi anlamına gelen serbest çağrışımı mümkün kılması ve güvenli bir çalışma ortamı sağlanması açısından oldukça değerlidir. Gizlilik unsurunun sağlanması fiziksel görüşmelerde psikoterapistin sorumluluğundayken, online çalışmada psikoterapistin ve danışanın kendi fiziksel alanlarını oluşturmaları nedeniyle bu sorumluluk bu defa iki tarafa da aittir. Psikoterapi seansının mahremiyetini sağlamak için danışanın online seans için kullandığı odada bir başkasının olmaması, bir başkasının / bir üçüncünün seansı duymaması ve dinlememesi oldukça değerlidir. Ayrıca, seansların ses veya görüntü olarak kaydedilmemesi gerekmektedir.  
• Yoksunluk: Psikoterapide yoksunluk ilkesi önemlidir, özellikle psikanalitik psikoterapilerde bu ilke daha da vurgulanmaktadır. Somut ve fiziksel anlamlarıyla doyum ve tatmine dair duygular seans odasında sağlanmaz, doyum sağlayamamanın yarattığı yoksunluk duygusu kelimelere dökülerek, kelimelerle temsil edilerek psikoterapötik olarak çalışılır. Fiziksel olarak psikoterapistin ve danışanın aynı odada bulunduğu yoksunluk ilkesini takiben, aynı odada bulunmanın mümkün olmadığı online görüşmelerde de, odadaki kuralları takiben bir şey yenilip içilmemeli, sigara içilmemeli, seansa alkollü gelinmemelidir. 
• Uyaransızlık: Online olarak oluşturulan seans odası olası uyaranlardan arındırılmış olmalı. Dış seslerin mümkün olduğunca az olması gerektiği gibi, online görüşmenin bir cihaz üzerinden gerçekleşmesi dolayısıyla bu cihaza gelebilecek diğer uyaranlar -çağrı, mail, diğer bildirimler- seans süresince engellenmiş olmalıdır. Serbest çağrışımı ve derinleşmeyi zorlaştıracak dış koşullar mümkün olduğunca azaltılmalıdır. Dışarıdan gelen bir uyaranın devamlı olarak dikkati kesintiye uğratması iç dünyaya odaklanmayı zorlaştırır. 
• Online Psikoterapötik Çerçevenin Diğer Koşulları: Seans saatinde, danışan önceden kararlaştırılmış olan online platform üzerinden psikoterapisti arar. Fiziksel görüşmelerde olduğu gibi, danışan geç arasa dahi tam bitiş saatinde psikoterapist tarafından seansın sonlandığı bildirilir, danışan kapama düğmesini kullanarak online görüşmeden çıkış sağlar.
  
  Amerikan Psikanaliz Birliği’nin sunduğu çevrimiçi çalışma koşullarına göre seans düzeneğini sağlayacak şekilde bir yere oturulmalı, mümkünse cihazı elle tutmayacak bir düzenek kurulmalıdır. Yatakta veya başka bir yerde uzanmaktan, yere oturmaktan veya odanın içinde dolaşmaktan kaçınılmalıdır (Fiziksel ortamdaki görüşmelerin hastanın divanda uzanması ve psikanalistin divanın arkasında hastanın göremeyeceği bir konumda oturması şeklinde gerçekleşen psikanaliz görüşmeleri buna dahil değildir, online psikanaliz görüşmeleri divan benzeri kullanılabilecek bir yere -koltuğa- uzanılarak ve kamera kapatılarak gerçekleşir). Fiziksel seans odasında olduğu gibi bir peçete oturulan yerin yanında hazır olarak bulunabilir. Ekran karşısında, fiziksel odada gerçekleşen seansa gelirken tercih edilen giysi kodları tercih edilmelidir. Seanslardan önce ve sonra, Amerikan Psikanaliz Birliği on beş dakika gibi net bir süre tanımlamıştır, seansa odaklanmak ve seansı içselleştirmek, sindirmek, üzerine düşünebilmek için belirli bir zaman ayrılmalı. Seanstan hemen önce başka bir online görüşmeden, toplantıdan çıkmamış olmak ve hemen sonrasında başka bir online görüşmeye, toplantıya başlamamak verimi artırır. Mekan da dikkat edilmesi gereken unsurlardandır; fiziksel ortamdaki görüşmelerin mümkün olduğunca sabit bir odada gerçekleşmesi gibi mümkün olduğunca aynı mekandan/odadan online seansa bağlanmaya özen göstermek seansların verimini artırır. Bunlara dikkat etmek kolay olmayabilir ancak faydalı olacağı kesin.

5) Kayıp ve Yas

Koronavirüs salgını hem günlük hayatımızda birçok kayıp yaşamamıza neden oldu, hem yakınlarımızı kaybetme riskini artırdı ve hem de bazı kayıplar gerçekten yaşandı. Oldukça travmatik olabilecek günlerden geçiliyor. Freud, psikanalitik çalışmanın esas olarak kayıp ve yas çalışması olduğunu ifade ediyor. Fiziksel dünyayı kaybetmemizle birlikte kayıplarımız arttı. Psikoterapinin çerçevesi açısından bakarsak, özellikle düzenli devam eden psikoterapi çalışmalarını düşündüğümüzde, terapist ve danışanın fiziksel boyutunun kaybı yaşandı, üstelik çok ani bir şekilde. Fiziksel bağa dair kayıp gerçekleşti. Fiziksellik terapistin odada oluşu, terapistle aynı odada bulunmak, içinde bulunmaya alışılmış olan seans odası, seans odasında gelirken ve giderken geçilen yollar gibi bütün fiziksel unsurları ve bağları kapsamaktadır. Psikoterapi sürecine yeni başlamış veya yeni başlayacak olanlar için ise bir psikoterapistle aynı odada bulunma imkanı, en azından şimdilik, kaybedildi. Bugünlerde, psikoterapi çalışmasının bir parçası da kaydedilenler ve kaybedilenlerin yasını tutmak.

6) Boyut Kaybı  ve Yeni Temsiller 

Çevrimiçi çalışmada fiziksel boyutun kaybını olumsuz ve tercih edilmeyen bir unsur olarak düşünmek zorunda değiliz. Psikanalitik psikoterapi çalışması bilinçdışı temsilleri canlandırmak açısından halihazırda birçok boyuttan mahrum bırakılmıştı, zorunlu çevrimiçi çalışma fizikselliğe dair birtakım unsurlardan bizi mahrum bırakıyor. Boyut kaybı, bilinçdışı daha fazla çağrışımın canlanması ve yeni temsillerin oluşması için bir imkan sağlıyor. Örneğin psikanalizde, psikanalist hastanın görüş alanı dışındadır, psikanalisti görmemek, görselliğin kaybı, psikanaliste iç dünyadan daha yoğun ve daha derin temsillerin yansıtılmasını mümkün kılar. Fiziksel bağlarını kaybeden psikoterapi de yeni temsillerin canlanması için bir zemin hazırlayacaktır.

Sağlıklı günler dilerim.

---